Cabaret Crusades: The Secrets of Karbala

Zelden werden de kruistochten zo mooi verbeeld als door de Egyptische kunstenaar Wael Shawky. In Cabaret Crusades, een filmtrilogie geïnspireerd op werk van de Libanese schrijver Amin Maalouf, toont hij de gruwelen van de Middeleeuwse godsdienstoorlogen in het Midden-Oosten – vanuit een Arabisch perspectief. De casts van de films bestaan volledig uit poppen. The Secrets of Karbala uit 2014 is het derde deel en spitst zich toe op de periode tussen de 7e en 12e eeuw. De film toont, naast de kruistochten, een dispuut tussen twee Islamitische sektes. De poppen zijn gemaakt van handgeblazen Muranoglas. Verbluffend is hun expressiviteit, die de scènes vol geweld, onderdrukking en marteling des te ontzagwekkender maakt.

De eerste helft van dit jaar is Nederland voorzitter van de Europese Unie. Maar wat is er eigenlijk nog over van de Europese droom van eenheid? Een aantal kunstenaars in het Holland Festival onderzoekt actuele Europese kwesties in een reeks voorstellingen over het veranderende continent.

De openingsvoorstelling van het festival, Die Stunde da wir nichts voneinander wußten van het Estse regie-duo Ene-Liis Semper en Tiit Ojasoo, toonde onder meer de diversiteit van en spanningen in het Europa van nu. In hun film As en Geld richten zij zich op politiek populisme. Regisseurs Milo Rau (The Dark Ages), Joël Pommerat (Ça ira (1) Fin de Louis), Wael Shawky (Cabaret Crusades: The Secrets of Karbala) en de Oekraïense band DakhaBrakha duiken in het verleden en traceren de lijnen van de soms duistere geschiedenis van het continent. Uit het hart van Europa komt het collectief God’s Entertainment met een chauvinismecheck. Het Nederlandse Wunderbaum reageert in hun project The New Forest ook op actuele Europese problemen. Gedenkwaardig wordt de reünie van een groot Syrisch orkest voor Arabische muziek in Africa Express Presents… The Orchestra of Syrian Musicians with Damon Albarn and Guests. Kunstenaars kunnen de wereld misschien niet veranderen, maar wel de manier waarop we naar die wereld kijken en erover denken.

Wael Shawky, een van de meest opzienbarende kunstenaars uit de Arabische wereld, staat op het Holland Festival met zijn film The Secrets of Karbala (2014). Dit is het derde deel van zijn trilogie Cabaret Crusades, een vervreemdende serie animatiefilms met marionettenspel. In dit werk toont Shawky sleutelmomenten uit de kruistochten, maar dan vertelt vanuit het perspectief van de Arabische wereld, met een voice-over in klassiek Arabisch.

Naast The Secrets of Karbala bestaat Shawky’s trilogie uit The Horror Show File (2010) en The Path to Cairo (2012). Aan de hand van het verleden onderzoekt hij de hedendaagse cultuur, en andersom.

Aan de basis van het drieluik ligt het boek Rovers, Christenhonden, Vrouwenschenners (1986) van de Libanese schrijver Amin Maalouf. Een hervertelling van de kruistochten, aan de hand van de Arabische kronieken en historische bronnen. Maaloufs boek sloeg bij publicatie in als een bom. Het liet zien hoe de Europese ridders zich als wildemannen gedroegen en zich al moordend, plunderend en verkrachtend een weg naar het Heilige Land vochten. Daarbij moesten vaak ook hun christelijke geloofsgenoten het ontzien. Shawky raakte gefascineerd door dit verhaal, ook toen hij ontdekte dat er vier totaal verschillende versies bestaan van de toespraak van Paus Urbanus II, waarin deze opriep tot de Eerste Kruistocht (1096-1099). De exacte woorden van de échte toespraak – die de aftrap betekende van tweehonderd jaar kruistochten – zijn niet gedocumenteerd, en verdwenen in de geschiedenis. In zijn werk toont Shawky met surreële middelen (zoals marionettenspel) dat de absolute historische waarheid niet bestaat. Met zijn installaties, films, vertellingen en performances onderzoekt Shawky aan de hand van historische feiten en fabricaties de invloed van geschiedenis, cultuur en globalisatie op de hedendaagse samenleving.

Elk deel van Shawky’s marionettentrilogie heeft een unieke stijl, esthetiek, klankkleur en scenografie. Deel één, Cabaret Crusades: The Horror Show File (2010), werd gefilmd met Italiaanse houten marionetten van tweehonderd jaar oud, geplaatst in realistisch ogende decors en driedimensionale architectuur. Het eerste deel richt zich op de Eerste Kruistocht (1096-1099), waarin in vier jaar tijd de relatie tussen de Arabische wereld en het westen voorgoed werd veranderd. Voor deel twee, Cabaret Crusades: The Path to Cairo (2012) maakte Shawky zélf alle keramische marionetten en plaatste ze in scenografische landschappen, gebaseerd op beroemde Perzische miniaturen. Dit verhaal toont de periode tussen de Eerste en Tweede Kruistocht (1099-1145). Voor het sluitstuk van de trilogie, The Secrets of Karbala, nu te zien op het Holland Festival, gebruikt hij transparante glazen marionetten in een decor van donkere klei. Deze film toont cruciale gebeurtenissen in de 7e en 11e eeuw, en beschrijft de eerste grote splitsing in de Islam: de scheiding van Soennieten en Sjiieten, na de slag bij Karbala. In handen van Shawky krijgt dit historische verhaal een mythische dimensie. Hij combineert de religieuze zwaarte met dramatische fantasie en schept zo een theatrale opvoering van de geschiedenis. De marionetten in The Secrets of Karbala zijn ook het meest grotesk. Het zijn surreële figuren – qua vorm deels mens, dier en buitenaards wezen – die de gruwelijke kanten van oorlog, religieus fanatisme en agressie uitbeelden. Ook de muziek zorgt voor vervreemding. Traditionele Arabische hymnes (Le Fijiri uit de Golfstaten, Egyptische Soefi-Inshad, en Iraakse Sjiitische zang) gaan samen met elektronische klanken.

Door de kunstmatigheid van de marionetten en de onheilspellende decors heeft Shawky’s werk een ontregelende werking. Verleden, heden en toekomst vloeien samen. Het is zowel cartoonesk én overtuigend. Shawky begon zijn trilogie in 2010, vlak voordat de Arabische Lente begon. Zijn werk toont bizarre parallellen tussen de gebeurtenissen van duizend jaar geleden en de actualiteit. Met The Secrets of Karbala maakt Shawky zijn debuut op het Holland Festival.

Biografie

De Egyptische kunstenaar Wael Shawky (1971) woont en werkt in Alexandrië. Hij studeerde beeldende kunst aan de Universiteit van Alexandrië en behaalde in 2000 zijn Master of Fine Arts aan de Universiteit van Pennsylvania. Zijn werk wordt internationaal geprezen en richt zich op historische breekpunten en momenten van grote verandering in de samenleving, politiek, cultuur, religie in de Arabische wereld. Vervreemding speelt daarbij een grote rol.

Met behulp van marionetten, poppen, kindacteurs en televisieshowformats onderzoekt hij de manieren waarop historische en mythische verhalen onze kijk op de wereld vormen. In zijn kunst combineert Shawky waarheid, fictie, kinderlijke verwondering en religieuze elementen. Hij exposeerde onder andere bij Museum K20 (Düsseldorf, 2014- 2015), MoMa PS1 (New York, 2015), dOCUMENTA (Kassel, 2012), Nottingham Contemporary (2011), Untitled (12e Istanboel Biënnale, 2011), Sfeir-Semler Gallery (Beiroet, 2010), Cittadellarte (Italië 2010), de Biënnale van Venetië (2003 en 2005), Istanboel Biënnale (2015) en Mathaf: Arab Museum of Modern Art in Doha (2015). Shawky werd tevens bekroond met de Mario Merz Prize (2015), de Prize for Filmic Oeuvre van Louis Vuitton en Kino der Kunst (2013), de Abraaj Capital Art Prize (2012), de Schering Foundation Art Award (2011), naast The International Commissioning Grant en een prijs van de Lower Manhattan Cultural Council (2005). In 2010 startte hij MASS Alexandria, het eerste onafhankelijke studioprogramma voor jonge kunstenaars in zijn stad.